Dertien misvattingen over overbevolking
Overbevolking? Hoezo?
In discussies over overbevolking komen steevast verschillende misvattingen naar voren, soms uit onwil om het probleem te erkennen, soms door gebrek aan informatie. De dertien belangrijkste misvattingen worden hieronder weersproken.
Misvatting 1
Er is meer dan genoeg voedsel voor alle aardbewoners, nu en in de toekomst. Het probleem is de ongelijke verdeling. In rijke landen is er overvloed, in arme landen is er een tekort.
Reactie
De overvloed in rijke landen komt doordat ze voedselproducten van elders kunnen importeren. Ze teren daarbij op de hulpbronnen van andere landen. Bewoners van arme landen kunnen dat niet. Ze zijn op zichzelf aangewezen of moeten hun grondstoffen ruilen voor voedsel.
Overbevolking is per definitie een situatie waarin een gebied niet kan voorzien in de behoeften van zijn bewoners. In die zin zijn zowel de rijke als de arme landen overbevolkt: de rijke, omdat ze voedselproducten van buiten importeren, de arme, omdat het land onvoldoende middelen van bestaan biedt aan zijn inwoners.
Een evenwicht ontstaat als de natuurlijk draagkracht van een gebied is afgestemd op het aantal inwoners en er geen grootschalig transport van voedselproducten nodig is. Transport zorgt voor veel CO2-uitstoot en draagt daardoor bij aan de klimaatverandering, met nog meer voedselproblemen tot gevolg.
Een eerlijker verdeling van voedsel over de wereld zou nog meer transport noodzakelijk maken, en nog meer energieverbruik voor de verwerking en conservering en het aanleggen van wegen. De CO2-uitstoot zou verder toenemen.
Misvatting 2
Mensen in arme landen consumeren veel minder en veroorzaken veel minder vervuiling dan mensen in rijke landen. Uitputting van de aarde en klimaatverandering door uitstoot van broeikasgassen zijn het gevolg van overconsumptie in rijke landen; arme landen hebben daaraan part nog deel. Het echte probleem heet niet overbevolking, maar overconsumptie.
Reactie
Mee eens. Als rijke landen veel minder zouden consumeren en vervuilen, dan zou een aantal problemen zijn opgelost. Terugdringing van consumptie en vervuiling kan het meest effectief worden bereikt door vermindering van het aantal consumenten, dus van het aantal mensen.
Opkomende landen als China en India streven ernaar om het consumptiepatroon van rijke landen over te nemen. Hierdoor verergert de situatie wereldwijd. Ook in opkomende landen is bevolkingsreductie de beste remedie tegen overuitputting en vervuiling.
Kort en krachtig gezegd: hoe minder mensen hier leven zoals wij, des te beter. En ook: hoe minder mensen daar leven zoals wij, des te beter.
Misvatting 3
We hebben meer jonge mensen nodig om de vergrijzing tegen te gaan. Want wie houden straks de economie draaiend en wie zorgen er voor de pensioenen? En wie verzorgen straks de ouderen?
Reactie
Er zijn verschillende argumenten tegen het opdrijven van het geboortecijfer of het aantrekken van jonge immigranten. Op de eerste plaats verschuiven deze maatregelen het probleem: ook die jonge mensen worden oud, en wie zorgt er dan voor hen?
Ten tweede zit er binnen de huidige bevolking ook bij vergrijzing nog heel veel verborgen arbeidscapaciteit. Veel mensen werken parttime of zijn op zoek naar werk.
Ten derde zijn er als gevolg van automatisering en robotisering steeds minder arbeidskrachten nodig; dat zien we al bij de banken en winkelbedrijven.
Tenslotte: wat we extra moeten uitgeven aan de verzorging van ouderen, besparen we op de kosten voor jongeren, zoals scholen en onderwijs.
Misvatting 4
Overbevolking is niet de oorzaak van voedseltekort in een aantal landen in Afrika en het Midden-Oosten, maar oorlog en armoede. Of daar nu veel of weinig mensen leven, maakt niets uit. Wie de pech heeft om daar te wonen, lijdt honger.
Reactie
Oorlog en armoede zijn eerder het gevolg van overbevolking dan een oorzaak van voedseltekort. In vrijwel alle conflictgebieden in het Midden-Oosten (Syrië, Jemen) en Afrika (Somalië, Eritrea) is er een tekort aan voedsel als gevolg van grote droogte. Er is te weinig water, weidegrond en akkerland voor een teveel aan mensen. Als anderen meer hebben dan jij en niet willen delen, dan ga je het halen en ontstaat oorlog. Maar in al deze gevallen is de diepere oorzaak overbevolking: teveel mensen voor een gebied met te weinig draagkracht.
Misvatting 5
Het krijgen van kinderen is een fundamenteel recht en een persoonlijke keuze. De overheid mag zich niet daarmee bemoeien. We leven per slot van rekening niet in China.
Reactie
Artikel 16 van de Universele Verklaring van de rechten van de Mens geeft iedereen het recht om te huwen en een gezin te stichten. Maar als dit recht onverkort wordt uitgeoefend, kan het gevolg zijn dat door overbevolking andere mensenrechten in de knel komen, bijvoorbeeld het recht op een zekere levensstandaard (artikel 25), als al die nakomelingen in een situatie van schaarste terechtkomen.
Verder bemoeit de overheid zich al jaren met het krijgen van kinderen door de kosten daarvan op de gemeenschap te verhalen, in de vorm van kinderbijslag, fiscaal voordeel of kinderopvangtoeslag. Dit is onrechtvaardig tegenover mensen die geen kinderen nemen; zij betalen mee aan de kinderwens van anderen. Wellicht zijn het grote dierenliefhebbers, maar als hondenbezitter betaal je alleen maar belasting!
Misvatting 6
Eerdere doemscenario’s over voedseltekorten als gevolg overbevolking zijn niet uitgekomen. Malthus en de Club van Rome hebben ongelijk gekregen. De landbouwtechnologie heeft steeds voor een oplossing gezorgd, door de Groene Revolutie in de vorige eeuw en nu weer door gentechgewassen.
Reactie
Nog steeds is 10% van de wereldbevolking ondervoed. Klimaatverandering zet de voedselvoorziening steeds verder onder druk. Volgens de Voedsel- en Landbouworganisatie van de Verenigde Naties moet de wereldwijde productie van voedsel, veevoer en voedingsvezels rond 2050 verdubbelen om in de toenemende behoefte van een groeiende wereldbevolking te kunnen voorzien.
Zo raken we in een vicieuze cirkel Een grotere voedselproductie voorkomt hongersnood; daardoor blijven steeds meer mensen in leven, die zich voortplanten, waardoor telkens meer voedsel moet worden geproduceerd om een groeiend aantal hongerige monden te vullen. Die vicieuze cirkel wordt keihard doorbroken als de voedselproductie de bevolkingsgroei niet meer kan bijbenen.
In een aantal gebieden is dat al het geval. De situatie in Afrika onder de Sahara is de afgelopen jaren alleen maar verslechterd. Het steeds verder opvoeren van de voedselproductie is een weg die uiteindelijk doodloopt.
Misvatting 7
Als het gaat over geboortebeperking, gaat het altijd over ontwikkelingslanden. De mensen daar moeten van de rijke landen hun kindertal beperken. Dat lijkt verdacht veel op racisme.
Reactie
Veel vrouwen in ontwikkelingslanden willen aan gezinsplanning doen, maar krijgen daar de kans niet voor. In veel culturen worden meisjes op jonge leeftijd uitgehuwelijkt en bepaalt de man het aantal nakomelingen. Er is eerder sprake van een gebrek aan vrouwenemancipatie dan van racisme.
Misvatting 8
Wereldwijd loopt het aantal geboortes per vrouw steeds verder terug. Het gaat in de richting van twee kinderen, het vervangingsniveau. De wereldbevolking zal zich daardoor rond het eind van de eeuw gaan stabiliseren op ruim tien miljard mensen en daarna wellicht zelfs teruglopen.
Reactie
Dit is een aanname. Bij deze voorspelling neemt men de gemiddelde verwachting van de Verenigde Naties over, maar er is geen enkele garantie dat die uitkomt. Als we de vruchtbaarheidscijfers van de jaren 2005 – 2010 doortrekken, komen we uit op 27 miljard mensen. Maar zelfs als de gemiddelde prognose klopt, zijn er veel te veel mensen voor de op aarde beschikbare hulpbronnen, zeker als al die mensen naar een hoger welvaartsniveau gaan streven. Er is becijferd dat de huidige wereldbevolking van ca. 7,5 miljard mensen duurzaam kan leven op een welvaartsniveau dat wij in Nederland hadden rond 1950. Dat betekent voor de rijke landen een gigantische stap terug óf een flinke reductie van het aantal inwoners.
Misvatting 9
Aandringen op geboortebeperking is vrouwenonderdrukking. Zwangerschappen worden alleen maar als ongewenst beschouwd, omdat vrouwen daardoor aan het arbeidsproces worden onttrokken. De vrouw wordt in haar zelfontplooiing belemmerd.
Reactie
Vrouwen zijn in beginsel vrij om hun kinderwens te vervullen. Zij moeten wettelijk in staat gesteld worden om in alle rust een kind ter wereld te brengen. Daar is het zwangerschapsverlof voor bedoeld.
In de huidige situatie van overbevolking echter is het van overheidswege aanmoedigen van geboortes ongewenst. Mensen zonder kinderen mogen niet door de overheid worden gediscrimineerd ten opzichte van mensen met kinderen doordat aan de laatste categorie fiscale voordelen en toeslagen worden toegekend.
Misvatting 10
Het probleem migratie staat geheel los van het probleem overbevolking. Bij migratie zijn de mensen er al. Ze verplaatsen zich, maar het worden er niet meer of minder. Zij moeten de vrijheid hebben om zelf op aarde hun domicilie te kiezen.
Reactie
Gegeven de huidige situatie van overconsumptie in rijke landen met funeste gevolgen voor het leefmilieu moet het aantal personen dat deze levenswijze overneemt sterk worden gereduceerd, zowel door geboortebeperking als immigratiestop.
Het is onrechtvaardig dat landen die door hun jarenlange CO2-uitstoot klimaatverandering hebben veroorzaakt de (mede) daardoor ontstane migratiestromen niet willen opvangen. Maar als het tegengaan van overbevolking en overconsumptie prioriteit heeft, kunnen rijke landen pas immigranten toelaten als ze hun eigen bevolkingsaantal en consumptieniveau drastisch hebben teruggebracht.
Misvatting 11
Overbevolking kan niet echt een probleem zijn, want de regering heeft het er nooit over.
Reactie
Met het thema overbevolking valt geen politieke winst te behalen. Christelijke partijen beschouwen het (grote) gezin als hoeksteen van de samenleving, linkse partijen vinden het krijgen van kinderen een fundamenteel mensenrecht en neoliberalen zien mensen vooral als consumenten en arbeidskrachten. Op rechts is er weerstand tegen immigratie, maar om andere redenen dan bevolkingsgroei.
Misvatting 12
De geschiedenis leert dat technologie steeds weer problemen oplost. Waarom zou dat niet met overbevolking het geval kunnen zijn?
Reactie
Daarbij denkt men in eerste instantie aan voedselproductie, biotechnologie en watermanagement. Maar de technologie heeft het probleem overbevolking al in de vorige eeuw in wezen opgelost. De uitvinding van moderne anticonceptiva heeft ervoor gezorgd dat de mens seks kan hebben zonder nakomelingen te verwekken en op die manier zijn aantal kan aanpassen aan de leefomstandigheden. De technologie is er, we hoeven haar alleen maar te verspreiden en gebruiken.
Misvatting 13
Geef vrouwen toegang tot moderne voorbehoedsmiddelen, dan is de kwestie overbevolking de wereld uit.
Reactie
De beschikbaarheid van moderne voorbehoedsmiddelen is een noodzakelijke, maar geen voldoende voorwaarde voor gezinsplanning. Onderzoek wijst uit dat er nog veel onwetendheid heerst. Vrouwen denken bijvoorbeeld dat je niet zwanger kunt worden als je het maar weinig doet of zolang je een kind de borst. Ook zijn vrouwen bang dat ze dik worden van de pil of dat het schadelijk is voor hun gezondheid. Het grootste probleem is echter van culturele aard. Ongehuwde vrouwen die de pil slikken worden als losbandig gezien; de omgeving of religieuze leiders vinden dat je gewoon kinderen moet kunnen krijgen of mannen laten hun status afhangen van een groot aantal nakomelingen.