Bevolkingskrimp geboden
In internationale media en ook in Hollandse kranten werd deze zomer aandacht besteed aan een nieuwe prognose voor de omvang van de wereldbevolking in het medische tijdschrift The Lancet. Na een voorspelde piek halverwege de eeuw van rond 9,73 miljard mensen zal deze dalen naar een aantal van rond 8,79 miljard in 2100.
Dit is aanmerkelijk minder dan de laatste mediane prognose van de Verenigde Naties die op 10,9 miljard uitkomt.
Het is lastig om voorspellingen te doen over tachtig jaar, vooral omdat je niet met onverwachte gebeurtenissen rekening kunt houden zoals pandemieën of de gevolgen van klimaatverandering. Maar of het nu gaat om de 7,8 miljard mensen nu of de 8,8 à 10,9 mensen straks, de belangrijkste vraag is of de aarde in staat is deze aantallen te onderhouden. Meer en meer data wijzen er op dat we de natuurlijke hulpbronnen van de aarde te veel uitbuiten. Illustratief is de jaarlijkse datum van World Overshoot Day (‘Wereldovergebruiksdag’), de dag waarop de mensen op aarde meer van de planeet gevergd hebben dan de natuur in een jaar kan aanvullen of verwerken. Dit jaar viel deze dag op 22 augustus.
Ontbossing ten behoeve van wegen, akkers en plantages leidt tot het verdwijnen van de habitat voor dieren en planten en een versneld verlies aan biodiversiteit. Van de totale biomassa van de gewervelde dieren maakt de mens nu ca. 32 % uit en zijn vee 67%; alle wilde dieren delen met elkaar de resterende ca. 1%. De toename van het aantal mensen, die steeds meer consumeren, gaat gelijk op met overbevissing, het uitroeien van wilde dieren en planten en het verdwijnen van drinkwaterreserves. Daarnaast is bevolkingsomvang van de mens een belangrijke driver van het broeikaseffect.
Natuurlijk zijn de manier van leven en consumeren van de mondiale boven- en middenklasse van cruciaal belang. De ecologische voetafdruk van mensen met de hoogste inkomens in bijvoorbeeld Nederland, Zweden, China of India kan 50 tot 100 maal groter zijn dan die van een arme boer in Mali of Bangladesh, hoewel ook mensen in arme landen zorgen voor overbegrazing en ontbossing. Op de langere termijn bepaalt altijd de bevolkingsomvang het totale ecologische effect. Arme mensen willen niet arm blijven en niemand zal hen een welvaartsstijging willen ontzeggen. Uiteindelijk zullen zowel overbevolking als overconsumptie moeten worden teruggedrongen, opdat alle landen duurzaam in de levensbehoeften van hun inwoners kunnen voorzien.
Twee regio’s op aarde zullen op het eind van de eeuw meer mensen bevatten dan nu. In Noord-Afrika en het Midden-Oosten zal de bevolking met 63% zijn toegenomen en in Afrika onder de Sahara zal de bevolking zijn verdrievoudigd, aldus het Lancet-artikel. Voor deze landen komt de voedselvoorziening in gevaar. De Wereldvoedselorganisatie FAO meldt dat ondervoeding in de wereld de afgelopen vijf jaar is toegenomen, met name in Afrika.
Daarnaast worden Japan en sommige Europese landen geconfronteerd met een krimpende en vergrijzende bevolking. Zal het deze landen lukken om hun welvaart te behouden? Echter, zoals alle spoken bestaat ook het ‘vergrijzingsspook’ niet. Economische analyses wijzen uit dat de kosten van een maatschappij met meer ouderen beheersbaar zijn. De ca. 20 landen waar de bevolking momenteel afneemt, hebben geen grotere economische problemen dan landen met een groeiende bevolking, integendeel. Een langer en gezonder leven maakt het mogelijk om later met pensioen te gaan. Met minder mensen kunnen steden groener worden, waardoor het leefklimaat verbetert.
Vergrijzing is niet echt een probleem, maar wel de globale en regionale overbevolking. Een teveel aan mensen staat economische ontwikkeling in de weg. Landen met gemiddeld veel kinderen per vrouw hebben een veel zwakkere economie.
Er is een dringende behoefte aan maatregelen die de positie van de vrouw versterken. Er zijn veel vrouwen met ‘een onvervulde behoefte om de geboorte van een kind uit te stellen dan wel geen kind meer te krijgen.’ Die ‘onvervulde behoefte’ heeft niet zozeer te maken met de gebrekkige verkrijgbaarheid van anticonceptiva, maar veel meer met misvattingen en sociale druk, bijvoorbeeld in Oeganda. In tal van gemeenschappen is het gewoon dat de vrouw doorlopend kinderen baart. Het idee dat ‘onderwijs voor meisjes’ hierin verandering kan brengen is suggestief. Het voordeel van langer onderwijs is dat meisjes niet worden uitgehuwelijkt zo lang ze op school zitten. Hierdoor wordt hun vruchtbare periode bekort en kunnen ze minder kinderen ter wereld brengen.
Doel moet zijn dat de wereldbevolking zich stabiliseert op een duurzaam niveau. Dat betekent sowieso een bevolkingskrimp. Reproductieve gezondheidszorg en gezinsplanning moeten de hoogste prioriteit krijgen bij ontwikkelingshulp. Het is van vitaal belang dat lokale overheden dit beleid steunen. Bevolkingsreductie is vooral van belang in rijke en opkomende landen, enerzijds vanwege het vernietigende stempel dat ze op natuur en milieu drukken, anderzijds vanwege de grote mensenaantallen die meer gaan consumeren.