Bespreking van Chris Hooijkaas, Denk Na – Over wereldbevolking en klimaatverandering

Bespreking van Chris Hooijkaas, Denk Na –  Over wereldbevolking en klimaatverandering, Hooijkaasbooks, Wassenaar, 2018, ISBN 978-90-825553-1-8

Het boek nodigt de lezer uit om na te denken over twee problemen die op wereldschaal spelen:

1.      Er zijn te veel mensen op de wereld en dit heeft weer andere problemen tot gevolg.

2.      We zijn niet goed voorbereid op de gevolgen van de opwarming van de aarde.

Het gaat hierbij om complexe problemen waarvoor geen eenvoudige oplossingen bestaan. Om dat duidelijk te maken, beperkt de auteur zich tot het geven van informatie en daarna stellen van gedetailleerde vragen. Pas als we de oorzaken van wereldproblemen als overbevolking en klimaatverandering begrijpen en de factoren die daarbij een rol spelen, kunnen we gaan denken aan oplossingen. Waar die er niet zijn, moeten we onze gedachten laten gaan over hoe we het beste met de gevolgen kunnen omgaan. Hooijkaas geeft ons onder meer de volgende overwegingen mee.

Wereldbevolking
De afgelopen eeuw verdubbelde de bevolking van Afrika elke 35 jaar. De vraag is hoe lang dat kan doorgaan. De natuur is daar op vele plekken niet in staat is om de mensen die er leven te onderhouden. De agrarische opbrengsten die nodig zijn, kunnen niet eindeloos worden opgevoerd. Door gebrek aan middelen van bestaan neemt de urbanisatie toe en zullen ‘gigasteden’ van 40 miljoen inwoners of meer ontstaan. Dit zullen geen echte steden zijn, maar vluchtelingendorpen waar wetteloosheid heerst, zoals nu al in de favela’s in Rio de Janeiro het geval is. De toenemende verstedelijking is een voorbode van conflicten en hongersnood.

Kan ontwikkelingshulp een oplossing bieden? Deze hulp heeft eerder een negatieve dan een positieve invloed gehad op de omstandigheden waarin nieuwe generaties moeten opgroeien. Uit ontwikkelingshulp heeft geen enkel land echt welvaart kunnen ontwikkelen. Of een schepje bovenop de OESO-norm van 0,7 procent van het Bruto Binnenlands Product zal helpen is twijfelachtig. Verhoging van dit bedrag zal de ontvangers vooral maar beter in staat stellen om te emigreren naar rijkere landen.

Voedselhulp heeft de druk in derdewereldlanden verminderd om zelf een structurele oplossing te vinden voor het voedseltekort. Mensen bewerken het land niet meer, maar gaan leven van de hulp. Daar komt bij dat hulp niet alleen de gewone burgers voedt, maar vooral ook milities in conflictgebieden spekt.

Er is veel mythevorming rond ontwikkelingshulp, die uitgedragen wordt door mensen die in die branche werken. Zij zijn afhankelijk van niet-gouvernementele organisaties en zullen hun belangen behartigen. Het idee dat we de situatie in Afrika ‘van buitenaf’ kunnen verbeteren, wordt weerlegd door de feiten. Evenmin zal het hier opnemen van mensen die de armoede ontvluchten en op zoek gaan naar een beter leven, de situatie in het thuisland verbeteren.

Cultuur als bepalende factor
Zeer interessant zijn de beschouwingen over de factor cultuur, als de mogelijkheid van westers ingrijpen of westerse bemoeienis ter sprake komt. Wat wij vinden, vinden anderen niet. Wij claimen universele menselijke waarden, bijvoorbeeld ten aanzien van vrouwenrechten, discriminatie en corruptie. Dat doet men in andere culturen gewoon niet, en het is daarom ook niet verbazingwekkend dat we met onze eigen waarden om de oren worden geslagen als we die anderen proberen op te dringen. We zijn dan racisten of neokolonialisten. De auteur kan voor zijn inzichten bogen op een ruime buitenlandervaring in niet-westerse landen.

Eén uitspraak van de auteur over overbevolking moeten we nuanceren. Hij stelt dat het Westen en andere landen zoals Japan niet overbevolkt zijn. Dit klopt in zoverre, dat deze landen hun bewoners kunnen onderhouden. Dit is echter in veel gevallen alleen mogelijk door import, dus in feite hebben die landen hun grenzen verlegd naar landen waar de benodigde grondstoffen worden gewonnen. Dat geldt ook voor het Arabisch schiereiland waar mensen riant kunnen leven dank zij de oliedollars, maar voor hun bestaan geheel afhankelijk zijn van de natuurlijke hulpbronnen van andere landen.

Klimaatverandering
Het lijkt er niet op dat de opwarming van de aarde gestopt zal worden, omdat dat in Parijs door politici is besloten. Het is beter om na te denken over het effect van de opwarming, en wat we moeten doen om het best om te gaan met deze gevolgen. We noemen klimaatverandering een mondiaal probleem, maar de gevolgen ervan verschillen per land. Voor ons is zeespiegelstijging een groot probleem, maar voor de Zwitsers speelt dit niet. Aan de andere kant kan opwarming van de aarde gebieden in het verre Noorden beter bewoonbaar maken. Stoppen met CO2-uitstoot betekent niet dat de concentratie in de atmosfeer snel vermindert; het is niet als een knop omzetten om het licht uit te doen. We moeten rekening houden met onvoorspelbare effecten van zogeheten terugkoppelingsmechanismen: door het smelten van ijs wordt minder zonlicht weerkaatst en absorbeert de aarde meer warmte, door temperatuurstijging ontdooit de permafrost in het hoge noorden en stoot het landoppervlak methaan uit. In een heter klimaat verdrogen de bossen, die daardoor minder CO2 kunnen opnemen. Door een hogere temperatuur komt er meer waterdamp in de atmosfeer, waardoor de opwarming toeneemt.

Nederland is aan het ‘vergroenen’ om de CO2-uitstoot terug te dringen, maar hoe effectief zijn onze inspanningen op wereldschaal? . Je kunt Tata Steel, de hoogovens, in Nederland sluiten, maar dan zal de staalproductie door smeriger fabrieken elders worden overgenomen, met wereldwijd meer uitstoot tot gevolg. Kunnen we niet beter inzetten op adaptatie, dus ons wapenen tegen de gevolgen van klimaatverandering, dan op mitigatie, d.w.z. het willen tegengaan van de opwarming?

We blijven achter met vragen naar aanleiding van Hooijkaas’ beschouwingen. Deze vragen zijn echter aangescherpt op basis van de aangereikte informatie. Het boek is wel vijf jaar oud. Daardoor kon er geen lering uit de coronapandemie en de Oekraïneoorlog worden getrokken. Dat neemt niet weg dat de beschreven feiten nog steeds actueel zijn. Niet alle illustraties in het boek komen duidelijk over.

Het boek is alleen te verkrijgen bij de auteur (eventueel gesigneerd), bereikbaar via Chris@Hooijkaas.net voor 12,50 per boek plus verzendkosten van 5 euro onafhankelijk van het aantal bestelde boeken.